✨Thế giới những ngày qua

THẾ GIỚI NHỮNG NGÀY QUA - HỒI ỨC CỦA MỘT NGƯỜI DÂN CHÂU ÂU

Tác giả: Stefan Zweig

Dịch giả: Phùng Đệ & Trần Nam Lương

LỜI GIỚI THIỆU

Stefan Zweig (1881-1942) là nhà văn, nhà viết kịch và nhà viết tiểu sử người Áo. Ông sinh ra trong một gia đình Do Thái khá giả tại thủ đô Vienne của đế quốc Áo-Hung: cha là chủ một xưởng dệt may, còn bà mẹ thuộc một gia tộc kinh doanh nhiều đời trong ngành ngân hàng. Đam mê và bộc lộ tài năng sáng tác văn thơ từ khi còn rất trẻ, Zweig sớm có những tác phẩm được chú ý và kết giao với nhiều văn nghệ sĩ châu Âu đương thời. Ông là người ham viết, ham đi, từng có nhiều chuyến đi tới châu Á, Bắc và Trung Mỹ, cũng như nhiều nước châu Âu khác. Vào thời đỉnh cao sự nghiệp - thập niên 1920 và 1930 - ông là tác giả tiếng Đức cực kỳ nổi tiếng trên thế giới, với các tác phẩm nhanh chóng được dịch và phổ biến ra nhiều ngôn ngữ khác nhau. Về văn học, những sáng tác quan trọng và nổi tiếng nhất của ông là các truyện vừa hay tiểu thuyết ngắn (novella): "Điều bí mật khủng khiếp" (1913), "Nỗi sợ" (1920), "Bức thư của người đàn bà không quen" (1922), "Amok hay là bệnh điên xứ Malaysia" (1922), "Ngõ hẻm dưới ánh trăng" (1922), "Hai mươi tư giờ trong đời một người đàn bà" (1927), "Ván cờ kỳ lạ" (1941); các tiểu thuyết "Nỗi xót thương nguy hiểm" (1939), "Khát vọng đổi đời" (xuất bản lần đầu năm 1982, sau khi tác giả qua đời).

Zweig cũng gặt hái thành công với những tập tiểu luận hay tiểu sử viết rất sinh động về các văn sĩ (Balzac, Dickens, Dostoevsky, Rolland, Stendhal, Tolstoy), thi sĩ (Verlaine, Verhaeren), triết gia (Nietzsche), nhà tâm lý (Freud), nhà thám hiểm (Magellan), nhân vật lịch sử (Erasmus, Joseph Fouché, Marie Stuart, Marie Antoinette) … Ngoài ra, ông còn sáng tác một số vở kịch lịch sử, tham gia soạn phần lời (libretto) cho vở opera Người đàn bà im lặng của nhà soạn nhạc Richard Strauss năm 1935. Trong Thế chiến I (1914-1918), vì lý do sức khỏe yếu, Stefan Zweig không phải ra trận, mà chỉ làm thủ thư trong Sở Lưu trữ Chiến tranh. Tuy nhiên, sau một thời gian chứng kiến cuộc chiến ở khoảng cách tương đối gần, ông sớm nhận ra sự điên rồ của chiến tranh và mau chóng trở thành người cổ vũ nhiệt thành cho hòa bình. Khi Hitler lên cầm quyền tại Đức và phong trào bài Do Thái bắt đầu bùng nổ, năm 1934 Zweig rời quê hương sang Anh sinh sống. Năm 1939, Thế chiến II chính thức bắt đầu, nhà văn cùng người vợ thứ hai, bà Lotte Altmann (1908-1942), tiếp tục di cư qua New York, Mỹ một thời gian ngắn, rồi tới Brazil vào tháng 8/1941. Họ sống tại Petropolis, một đô thị thuộc bang Rio de Janeiro ở miền Đông Nam Brazil. Trong bối cảnh cuộc đại chiến ở châu Âu và nhiều nơi trên thế giới chưa biết khi nào kết thúc, Zweig càng ngày càng rơi vào trạng thái u uất, tuyệt vọng về tương lai của loài người cũng như sự hủy diệt của những nền văn hóa. Ngay sau khi hoàn thành cuốn hồi ký "Thế giới những ngày qua" và gửi bản thảo cho nhà xuất bản, hai vợ chồng Stefan Zweig tự sát tại nhà riêng ngày 22.2.1942.

Stefan Zweig bắt đầu viết cuốn hồi ký này từ năm 1934, khi mới rời Áo sang Anh trước những dự cảm đen tối về số phận của người Do Thái dưới chế độ phát xít. Được viết bằng tiếng Đức với tựa đề Die Welt von Gestern: Erinnerungen eines Europäers, tác phẩm này xuất bản lần đầu tiên ở Stockholm, Thụy Điển năm 1942, sau đó là các ấn bản tiếng Anh của nhà xuất bản Viking Press năm 1943, tiếng Pháp của nhà xuất bản Albin Michel năm 1948 (dịch giả Jean-Paul Zimmermann) Gần đây nhất, độc giả còn có thêm một bản dịch Anh ngữ của dịch giả Anthea Bell năm 2009, với các ấn bản của nhà xuất bản Pushkin Press (2010) và sau đó là University of Nebraska Press (2013).

Ban đầu, hồi ký được Stefan Zweig đặt tên là "Ba cuộc đời", ngụ ý bản thân đã trải qua ba cuộc đời khác nhau: thế giới yên bình của Vienne và đế quốc Áo-Hung từ cuối thế kỷ XIX cho tới trước Thế chiến I; giai đoạn hậu chiến với nhiều cơ cực, hỗn loạn và cả những hy vọng mơ hồ tại châu Âu (1918-1933); và cuối cùng là những năm tháng ảm đạm dưới bóng đen lớn dần của chủ nghĩa Quốc xã trên bầu trời châu Âu dẫn đến sự bùng nổ Thế chiến II năm 1939, cũng là thời điểm kết thúc cuốn sách. Tuy là một hồi ký, song phần lớn sự tập trung của tác giả lại dành cho thời đại chứ không phải cho những sự kiện cá nhân trong cuộc sống. Zweig ngoảnh nhìn lại lần cuối, với vô vàn nuối tiếc và hoài niệm về một thế giới của quá khứ, một nền văn minh huy hoàng của châu Âu, nơi bản thân ông đã có những đóng góp nhất định. Là một nhà văn, một trí thức theo chủ nghĩa thế giới, nhiệt thành ủng hộ hòa bình, Zweig luôn coi mình như một công dân châu Âu, đứng trên mọi tư tưởng quốc gia hẹp hòi và luôn yêu quý những giá trị văn hóa - nghệ thuật của lục địa này. Độc giả Việt Nam từng quen thuộc và say mê Stefan Zweig qua những tác phẩm văn chương tràn ngập tình yêu, đam mê và ám ảnh, hẳn sẽ thấy trong cuốn sách này nhiều điều thú vị, trong đó những sự kiện của châu Âu cách đây gần trăm năm được một “người dân châu Âu” kể lại với góc nhìn đầy trân trọng, thương yêu và nuối tiếc khôn nguôi.

Cuốn sách cũng có thể coi là một biên niên sử của giới văn nghệ châu Âu thời kỳ đó. Do tính cách cá nhân và vị thế nhất định trên văn đàn, Zweig có cơ hội làm quen và kết thân với hầu hết những gương mặt văn nghệ sĩ lớn cùng thời với ông. Trong sách, chúng ta được gặp lại rất nhiều văn sĩ, thi sĩ, họa sĩ, nhà điêu khắc, nhạc sĩ, nhà tâm lý của châu Âu đầu thế kỷ XX: Bernard Shaw, H.G.Wells, Gorky, Rilke, Hofmannsthal, James Joyce, Romain Rolland, Verhaeren, Dalí, Rodin, Richard Strauss, Sigmund Freud … Với sự yêu mến chân thành, Zweig dường như có chủ ý dành nhiều trang để viết về những trí thức, những văn nghệ sĩ lớn mà ông e ngại rằng có thể bị các thế hệ sau không hiểu đúng, đánh giá đúng và lãng quên. Những mối quan hệ tri âm tri kỷ, những tình cảm nồng ấm mà các nghệ sĩ và trí thức châu Âu dành cho nhau, bất chấp khác biệt về ngôn ngữ và quốc tịch vào thời kỳ đó là những tư liệu rất thú vị và quý báu mà Zweig để lại cho hậu thế. Ngoài ra, cuốn sách cũng kể lại một cách sinh động những sự kiện kinh tế, văn hóa, xã hội, những lề thói suy nghĩ và ứng xử của nước Áo nói riêng và châu Âu nói chung, dưới góc nhìn của một người dân bình thường: từ cách dạy học khô khan trong trường phổ thông, những quan niệm lỗi thời và đạo đức giả về tình dục, tới cảnh sinh hoạt khó khăn và những cuộc lạm phát vô cùng khủng khiếp thời hậu chiến, cuối cùng là tâm trạng lo lắng hồi hộp của toàn châu Âu trước viễn cảnh chiến tranh thế giới lần thứ hai… Với những câu chuyện rất riêng mà cũng rất chung đó, Thế giới những ngày qua - hồi ức của một người dân châu Âu được xem là cuốn sách hay nhất về đế chế Habsburg Áo-Hung, cuốn sử biên niên về châu Âu vào cuối thế kỷ XIX và nửa đầu thế kỷ XX.